Izvorni znanstveni članak
SINTAKSA PASIVA
Luka Vukojević
Sažetak
U radu se, u svjetlu novijih lingvističkih spoznaja i metodologija, opisuju prvenstveno sintaktička i strukturalna obilježja pasivne konfiguracije. Pokušavaju se utvrditi empirijski i teorijski uvjeti u kojima se može identificirati i definirati pasivni fenomen, dakle empirijska i lingvistička obilježja koja pasivnu konfiguraciju čine materijalno zamjetljivom i prepoznatljivom. Tradicionalna, strukturalistička, pa i transformacijska gramatika pasivnu su konstrukciju uvijek smatrale drugotnom, izvedenom iz aktivne. Tradicionalna je gramatika odnos između aktiva i pasiva tumačila kao odnos dvostruke dvosmjerne simetrije: subjekt aktivne rečenice postaje priložnom oznakom vršitelja radnje u pasivnoj i obrnuto, a objekt aktivne rečenice postaje subjektom pasivne i obrnuto. Transformacijski je opis u odnosu na taj tradicionalni samo donekle formalniji i eksplicitniji: na sistem i poredak pozicija i uloga aktivne strukture primjenjuju se određene operacije i tako se dobiva sistem i poredak pozicija i uloga pasivne strukture. Ta dva sistema i te dvije organizacije, leksičko-semantička i sintaktička, različito su dakle preklopljeni. Oni u aktivnoj konfiguraciji posvema korespondiraju, a u pasivnoj dolazi do svojevrsne paradoksalne situacije, tzv. pozicijske distorzije: jedna jedinica posjeduje interpretativna obilježja izravnog argumenta u poziciji (subjektnoj) u kojoj se normalno argumenti ne ostvaruju - subjektna pozicija u pasivnoj konstrukciji nije semantički obilježena. Tako se struktura s poremećenim odnosom između leksičko-semantičkih i sintaktičkih jedinica objašnjava strukturom u kojoj je taj odnos u skladu. Metodološki bi zapravo točnije bilo paradigmu izgrađivati, negoli postulirati: rekonstrukcijom pozicija u kojima se ovjerovljuju pozicijska obilježja jedinica pasivne konfiguracije uspostavlja se aktivno-pasivna paradigma, nikako obrnuto. No, da li je baš nužno, bez obzira na eksplikacijski smjer, pasiv objašnjavati paradigmatski? Nije li pasivni karakter i identitet rečenice moguće utvrditi iz nje same, pretpostavljajući da svaka sintaktička konfiguracija ima vlastitu, autonomnu sintaksu, da sadrži sve relevantne signale po kojima se može odrediti njezin lingvistički status? Upravo bismo tu tezu htjeli provjeriti.
Ključne riječi
Hrčak ID:
69372
URI
Datum izdavanja:
17.6.1992.
Posjeta: 1.904 *