Pregledni rad
https://doi.org/10.47960/2712-1844.2020.6.63
Nova saznanja i problemi u proučavanju mramora (stećaka) sa teritorije Srbije
Emina Zečević
; Narodni muzej u Beogradu
Sažetak
Na području zapadne Srbije, koje se u stručnim i naučnim krugovima označava kao teritorija stećaka, arheološki je u poslednjoj deceniji sondažno istraženo svega nekoliko grobalja sa mramorima evidentiranim kao nekropole stećaka. Među njima su i tri nekropole u čijem nazivu stoji isti toponim - Mramorje - u srednjem Podrinju (opština Bajina Bašta), karta 2, slike 1-7. Rezultati njihovih iskopavanja, kao i po prvi put objavljeni rezultati sa ranijih iskopavanja dve nekropole sa mramorima u donjem Polimlju (opština Priboj), u jugozapadnoj Srbiji (slike 8-10), pružili su nova saznanja, kao i potvrdu dosadašnjih u pogledu načina sahranjivanja, datovanja, ali i postojanja crkve uz groblje sa tipičnim poznosrednjovekovnim oblicima spomenika. Ujedno su obnovili problematiku izučavanja stećaka sa teritorije Srbije, nastalu usvajanjem tog termina za sve srednjovekovne kamene nadgrobne monolite u Bosni i Hercegovini, koji su potom izučavani kao posebna "vrsta" spomenika u odnosu na spomenike u okruženju. To je rezultiralo time da su jedino sva groblja u Srbiji koja su u repertoaru spomenika imala slemenjak tretirana kao nekropole stećaka (karta 1), dok su od brojnih istovremenih nagrobnika drugih oblika samo pojedini svrstavani u stećke, dok drugi istih oblika nisu, iako među njima postoji evidentna srodnost u ornamentici, sadržaju epitafa ili načinu sahranjivanja. Reč je o brojnim evidentiranim spomenicima u obliku ploča, niskih sanduka i usadnika i njihovih varijanti sa seoskih grobalja ili grobalja formiranih uz crkvene građevine, pojedine vlasteoske i vladarske zadužbine i mnoge manastirske crkve sa cele teritorije Srbije, koji su izučavani bez poređenja sa pojavama koje se vezuju za stećke.
Prema poslednjem popisu (1996) sa teritorije Srbije potiče 4.118 nadgrobnih srednjovekovnih monolita (sa 203 lokacije) označenih terminom stećak. To nije ni blizu realnog brojnog stanja kamenih nadgrobnih spomenika u Srbiji iz napred navedenih razloga. Otkrića i novih spomenika i lokacija sa srednjovekovnim kamenim nadgrobnicima u novijim rekognosciranjima sprovedenim na celoj teritoriji Srbije (slike 11-16), pokazala su da među njima ima i specifičnih oblika nadgrobnika za određene regije, ali i onih koji se prema određenim elementima mogu vezati za stećke, ukazala su na neophodnost sistematskog evidentiranja i uspostavljanja jedinstvene tipologije oblika spomenika na celoj teritoriji centralnog Balkana, koji bi se tretirali pod opštom odrednicom srednjovekovnih nadgrobnih kamenih obeležja. Takođe, ukazala su i na neophodnost arheoloških iskopavanja pod mramorima i uključivanja interdisciplinarnih istraživanja, ali i preispitivanja opravdanosti svih kategorizacija sa kojima su stećci ušli u nauku, pa i samog termina stećak.
Ključne riječi
Srbija; groblja; stećci ili mramori različitih oblika; pozni srednji vek.
Hrčak ID:
243846
URI
Datum izdavanja:
1.10.2020.
Posjeta: 1.043 *