Izvorni znanstveni članak
Prikazi carskih bista na kugli i njihova uloga u tetrarhijskoj ideologiji
Ivana Popović
; Arheloški institut Beograd
Sažetak
Tijekom arheoloških iskopavanja sjevernog dijela rezidencijalnog kompleksa u Sirmiju od 2012.-2015. godine, otkriveno je 50 fragmenta skulptura od porfira. One su nađene unutar ili oko oktogonalnog objekta, čije su baze četiri masivna stupa registrirana i dokumentirana. Na razini poda ove konstrukcije pronađen je novac Maksimijana Herkulija iz 301. godine. Poslije konzervacije porfirnih fragmenata ustanovljeno je da se radi o jednoj djelomično sačuvanoj glavi cara iz doba tetrarhije, o jednoj djelomično sačuvanoj glavi cara izpostkonstantinovskog perioda, o glavi jednog egipatskog svećenika i o dvije carske biste na kugli, od kojih je jedna relativno dobro sačuvana, a druga fragmentarno. Nalaz carske biste na kugli ponovo je skrenuo pozornost na dva porfirna stupa sa bistama Nerve i Trajana na kugli, danas u muzeju Louvre u Parizu, a porijeklom iz stare bazilike sv. Petra u Rimu. Polemika koja se vodi u znanstvenoj literaturi o vremenu nastanka ovih stupova još je uvek aktuelna. Dok su po mišljenju pojedinih znanstvenika oni izrađeni početkom 2. stoljeća, druga grupa stručnjaka smatra da su ovi porfirni stupovi izrađeni tijekom kasnoantičkog perioda i da su biste Nerve i Trajana izvedeni kao likovi »dobrih careva«, što je tijekom vladavine careva
kasne antike bio običaj u cilju davanja legitimiteta osobne vlasti. Moguće rešenje dileme o kronologiji sirmijumske porfirne biste cara na kugli i porfirnih stupova sa bistama Nerve i Trajana iz Louvra pruža medaljon sa pilastra A izrađen od vapnenca iz Gamzigrada (Felix Romuliana). Obrađen u vidu niza vojnih znamenja (signa), pilastar je sadržavao tri medaljona sa po dvije carske biste od kojih je sačuvana samo donja, sa prikazom seniores augusti, Dioklecijana i Maksimijana na kugli. Budući da je pilastar podignut poslije abdikacije ova dva avgusta, 1. svibnja 305. godine, a prije smrti tadašnjeg avgusta Konstancija Klora u lipnju 306. godine, nastanak predstave carskih bisti na kugli na ovom spomeniku se može relativno precizno datirati. Stoga smatramo da su i porfirne biste careva na kugli iz Sirmija nastale bilo za vrijeme prve tetrarhije, a povodom proslave desetogodišnjice vlasti četvorice careva 303. godine, bilo povodom povlačenja avgusta i uspostavljanja druge tetrarhije 305. godine. Ovo bi mogao biti i kronološki okvir za izradu porfirnih stupova sa bistama Nerve i Trajana na kugli, podignutih u atriju stare bazilike sv. Petra u Rimu. Inače, zemaljska kugla ima značajnu ulogu u ideološko-religijskom sistemu uspostavljenom tijekom tetrarhije. To je uočljivo već na skulptorskoj grupi koja se čuva u Vatikanskoj biblioteci u Rimu. Dva avgusta i dva cezara, prikazana u okviru ove kompozicije, u lijevoj ruci drže kuglu, dok desnom grle svog suvladara. U Gamzigradu (Felix Romuliana) otkrivena je i šaka lijeve ruke u kojoj je kugla, a koja pripada monumentalnoj carskoj skulpturi. Zemaljska kugla u ruci, na koju treba sletjeti Viktorija, predstavlja cara kao Jupitera, vladara i oslobodioca svemira, odnosno kozmokratora. Biste careva na kugli sublimiraju ovu ideju, potencirajući dinastičke poruke tetrarhijske ideologije, po kojoj su carevi bili zemaljski zastupnici Jupitera i Herkula.
Ključne riječi
Hrčak ID:
240526
URI
Datum izdavanja:
29.6.2020.
Posjeta: 1.449 *