Izvorni znanstveni članak
Složena rečenica sa zavisnim relativnim rečenicama u staroslavenskom jeziku
Radoslav Večerka
Sažetak
Složena rečenica sa zavisnim relativnim rečenicama u staroslavenskom jeziku
Relativne rečenice determiniraju na atributivan način neko ime u nadređenoj rečenici (tzv. adjektivne relativne rečenice), ili ga zastupaju (tzv. supstantivne relativne rečenice). (Zavisne adverbijalne rečenice s uvodnim relativom ne uključujemo među relativne rečenice). Relativna zamjenica izražava referencijski identitet s (iskazanim ili neiskazanim) imenom u nadređenoj rečenici, odnosno totalan (iže), kvalitativan (jakъ), ili kvantitativan (jelikъ/-o) identitet. Može upućivati kako na konkretne, određene, poznate pojave, tako i na općenite, neodređene, nepoznate pojave. Obilježeno je izražavanje generaliziranog značenja uz pomoć čestica ašte, koližьdo ili da, postponiranih iza relativa, s nijansom indiferentnosti ili hipotetičnosti. Formalno relativne rečenice mogu se javljati i u funkciji indirektnih pitanja; zatim se mogu (kao "neprave relativne rečenice") javljati s faktičkim značenjem zavisnih hipotetičnih ili koncesivnih rečenica, odnosno mogu se kopulativno vezivati sljedeći izrazi. Prijelazan tip između relativne rečenice i apozicije pretpostavljaju konstrukcije s nominalnom grupom nakon "članskog" iže, koje imitiraju odgovarajuću grčku konstrukciju, međutim njihove konstrukcijske osobine dopuštaju uvrstiti većinu od njih među relativne rečenice s nominalnim predikatom (reče učenikomъ, iže sъ ńimь / běaho/). Interjekcijsko to, koje (fakultativno) uvodi nadređenu rečenicu postponiranu iza relativne supstantivne rečenice, ekvivalentno je s istim sredstvom u apodozi složenih rečenica sa zavisnom adverbijalnom rečenicom. Kongruentne deiktičke zamjenice u nadređenoj rečenici stupaju s relativnom u korelativnu vezu i povezuju cijelu složenu rečenicu u sažetu sintaktičku jedinicu; u složenoj rečenici s relativnom supstantivnom rečenicom one blokiraju odgovarajuću sintaktičku poziciju u nadređenoj rečenici u odnosu na padež, broj i rod. Komunikativno relevantan je korelativ sa supstantivnom funkcijom u kosom padežu; ako ostaje u staroslavenskom ipak neiskazan, vjerojatnije se radi o utjecaju grčkog predloška nego o reliktu arhaičnog stanja prije čvrste formalizacije složene rečenice s relativnom rečenicom. Po svemu sudeći, sličnu situaciju imamo i u slučajevima s antecendentom u relativnoj rečenici i u slučajevima s padežnom atrakcijom kod relativa (prema antecedentu), ili kod antecedenta (prema relativu). Pomoću relativne rečenice u staroslavenskom se najčešće prevodi grčka relativna rečenica, uz to i članske konstrukcije s nominalnom grupom ili participom, samo iznimno i druge konstrukcije. Relativnim rečenicama u staroslavenskom konkuriraju (kao sinonimno sredstvo) participske konstrukcije. Od prevodilačkog aspekta oba konkurentna sredstva stoje u asimetrijskom odnosu: grčke se relativne rečenice zapravo ne prevode pomoću stsl. participa, dok su se grčki participi mogli prevoditi i stsl. relativnim rečenicama (izrazito najčešće u evanđeljima, ukupno oko 10% od svih slučajeva); međutim, prevodioci su izbjegavali prevođenje grčkih participa u supstantivnoj funkciji u kosom padežu pomoću odnosne rečenice (reče stojęštiimъ sь ńimь); upravo u ovoj se funkciji upotrebljava supstantivizirani particip kopule syi/byvajęi pri prevođenji grčkih konstrukcija s članom (reče soštiimъ sъ ńimь).
Ključne riječi
Hrčak ID:
14418
URI
Datum izdavanja:
30.9.1983.
Posjeta: 3.832 *